Donemus Webshop — Cuypers, Leo

As a baby Leo Cuypers (Heemstede, 1 December 1947) lay in his cradle literally under the family’s grand piano, as he puts it himself, for his entire family plays the instrument. He grows up in Maastricht and initially wants to be a jazz drummer. At the Maastricht Conservatory, where he drops out before graduating, he eventually opts for piano, however. After an intense period of self-study he wins the 1969 Loosdrecht Jazz Competition with a solo performance. He moves to Amsterdam and joins the Willem Breuker Kollektief on piano. Cuypers stands out for his theatrical contributions and his catchy, often melodious compositions. As a pianist he is controversial, criticized for his technical limitations, but valued for his idiosyncratic style. In 1973 he is awarded the Wessel Ilcken Prijs (the major Dutch jazz award at the time) and in 1974 he and Willem Breuker found the record label BVHaast. Cuypers writes music for theater and film. He also starts forming his own bands. In 1977 his Zeeland Suite is broadcast on TV. Together with writer J. Bernlef he produces musical theater pieces. In the course of the 1980s Cuypers disappears from the music scene. In 1994 he starts performing again as a solo pianist and in 1995 his solo album Songbook is released. His comeback, however, is short-lived. Many of Cuypers’ albums have been reissued. His first solo album from 1972 is released on CD for the first time by Music Center the Netherlands in 2011.

Leo Cuypers groeit op in een gezin waarin vader, moeder en alle zes kinderen piano spelen. Als hij een jaar of negen is, verhuist het gezin van Heemstede naar Maastricht. Via zijn oudste broer komt hij in aanraking met jazz. Hij kiest in eerste instantie voor drums. In 1962 gaat Cuypers naar het Conservatorium Maastricht, waar hij les krijgt van een klassiek geschoolde percussionist. Liever dan met zijn medestudenten gaat hij om met kunststudenten van de Jan van Eyck Academie, met wie hij interesse deelt voor avant-gardemuziek en free-jazz. Als hij in 1965 zijn conservatoriumstudie afbreekt, is zijn aandacht verschoven naar de piano. Door intensieve zelfstudie ontwikkelt hij zijn karakteristieke solospel, waarbij hij al improviserend laveert tussen percussieve atonaliteit en rustige, melodieuze passages. Afgezien van korte citaten uit bestaande muziek speelt hij alleen eigen composities. Hij schrijft zijn muziek niet op en speelt alles uit het hoofd.

In 1969 wint Cuypers het prestigieuze Loosdrecht Jazz Concours met een solo-optreden, waarbij hij naar verluidt ook in de kast van de vleugel speelt. In de jury zit onder anderen Ruud Jacobs. Cuypers mag optreden op de tv. Hij krijgt van zijn vader als cadeau een vleugel, die hij later vaak zal meenemen naar optredens. Twee weken later trekt hij naar de Baden-Baden Free Jazz Meeting op uitnodiging van Willem Breuker, die Cuypers op de tv heeft gezien. In Baden-Baden speelt hij met Albert Mangelsdorff, Barre Phillips en het Art Ensemble of Chicago. Hij verhuist naar Amsterdam, waar hij meteen aan de slag kan in de bands van Willem Breuker en Theo Loevendie. Daarnaast geeft hij solo-optredens. Hij maakt zijn plaatdebuut op het album Chess! van het Theo Loevendie Consort, met verder Hans Dulfer, Willem van Manen, Arjen Gorter en Martin van Duynhoven. In 1972 neemt Cuypers een solo-album op dat verschijnt in de BIM-serie (1971-’74) van het label BASF. Van de LP, geproduceerd door Joop Visser, komen maar enkele honderden exemplaren op de markt.

1974 is het oprichtingsjaar van het Willem Breuker Kollektief, waarin Leo Cuypers pianist wordt. Het orkest maakt naam met krachtdadige, theatrale voorstellingen. In het oprichtingsjaar componeert Cuypers de Johnny Rep Suite. Deze ode aan de rebelse voetballer wordt uitgevoerd in het Stedelijk Museum, ‘met Han Bennink als scheidsrechter, Willem Breuker in DWS-shirt en ik in Ajax-tenue. We lieten ook een tape meelopen, alsof we in een bomvol stadion zaten’, aldus Cuypers in de Volkskrant over deze performance, waarbij Rep zelf aanwezig was. Ook in 1974 richten Breuker en Cuypers het platenlabel BVHaast op, om muziek van henzelf en gelijkgezinde musici uit te brengen. De eerste release is Live In Shaffy van Cuypers, met onder meer een opname van de Johnny Rep Suite waarop Breuker, Piet Noordijk en Hans Dulfer meespelen. Dit album moet niet worden verward met Live In Shaffy van het duo Breuker en Cuypers, een LP in een grote driehoekige, vouwbare hoes ontworpen door kunstenaar Ger van Elk.

Behalve met het Willem Breuker Kollektief treedt Cuypers op met bands van Nedly Elstak en bassist Harry Miller. In 1976 speelt hij solo op het eerste North Sea Jazz Festival. Hij componeert muziek voor de theatervoorstelling Jan Rap En Z’n Maat. Voor het Festival Nieuwe Muziek Zeeland schrijft hij de Zeeland Suite, voor jazzseptet, waarvan elk deel is opgedragen aan een karakteristieke Zeeuwse plaats. In 1977 worden de delen op locatie uitgevoerd en gefilmd. De NOS maakt een tv-registratie die internationaal wordt uitgezonden. 1977 is een druk jaar voor Cuypers; hij werkt samen met het Scapino Ballet, en het Willem Breuker Kollektief gaat op tournee in Amerika. In 1978 verschijnen live-opnamen uit Berlijn en Parijs van het Kollektief en het duo Breuker-Cuypers op LP. Het Kollektief maakt filmmuziek voor Johan van der Keuken. In 1979 verschijnt een solo-optreden van Cuypers op de LP In Amsterdam, waarvoor kunstenaar Jeroen Henneman de hoes ontwerpt. In 1980 verlaat Cuypers het Willem Breuker Kollektief.

Cuypers richt verschillende bands op. In 1981 treedt hij op met twee verschillende trio’s, een met Han Bennink en een met Martin van Duynhoven. Samen met Arjen Gorter en Han Bennink maakt Cuypers twee LP’s: Heavy Days Are Here Again (waarop ook Willem Breuker meedoet) en Corners. Hij speelt op North Sea 1981 met Breuker, Gorter en Bennink. Vanaf 1982 speelt Cuypers geregeld met saxofoniste Vera Vingerhoeds, onder meer in het Leo Cuypers Quartet. In 1984 presenteert hij de Leo Cuypers Brull Band, een septet met in de frontlinie Willem van Manen en Maarten van Norden. In 1986 componeert hij muziek voor Voetnoten, een theatervoorstelling van J. Bernlef over de vergankelijkheid van muzikale roem. In de komende jaren doet Cuypers incidenteel nog solo-optredens maar treedt hij verder weinig op. In 1989 geeft hij in het Amsterdamse Bimhuis een eenmalig duo-concert met Louis van Dijk. In de jaren daarna stopt hij met optreden, belemmerd door podiumvrees en alcoholproblematiek, zoals hij in 1994 uitlegt in een interview met Het Parool. Cuypers verhuist naar Maastricht.

Leo Cuypers maakt in 1994 een come-back met een reeks solo-optredens naar aanleiding van zijn nieuwe, vijftig minuten durende suite Hotel Maastricht. In 1995 verschijnt de solo-CD Songbook, gebaseerd op een repertoire met korte composities waaraan hij sinds de jaren tachtig heeft gewerkt. Vlak na de afronding van een studio-sessie doet hij een optreden op een Bösendorfer-vleugel en hij kiest ervoor de registratie hiervan uit te brengen in plaats van de studio-opnamen. De CD-release leidt tot nieuwe solotournees. De media-reacties op zijn come-back zijn overwegend positief. Cuypers’ stijl is minder anarchistisch dan in de jaren zeventig en meer gericht op welluidendheid, zoals hij verklaart een interview met NRC Handelsblad. In zijn boek New Dutch Swing (1998) legt Kevin Whitehead een link tussen het melodieuze spel van Cuypers en de improvisaties van de Zuid-Afrikaanse pianist Abdullah Ibrahim (voorheen bekend als Dollar Brand). Songbook sluit af met de compositie Jarrett, een verwijzing naar een andere geestverwant, Keith Jarrett. Na 1998 wordt weinig meer van Leo Cuypers vernomen. Zeeland Suite en Johnny Rep Suite worden samen op een CD heruitgegeven door BVHaast. Leo Cuypers’ Heavy Days Are Here Again verschijnt op CD in de serie Unheard Music van John Corbett op het Amerikaanse label Atavistic. In 2011 verschijnt het titelloze solo-debuut van Cuypers uit 1972 voor het eerst op CD, op het label van Muziek Centrum Nederland. De oorspronkelijke opnamen zijn aangevuld met drie live-bonustracks uit 1973. Bij de CD-presentatie op 2 oktober in het Bimhuis worden Leo Cuypers’ composities uitgevoerd door pianist Guus Janssen.